Παρέμβαση με βάση τη Νοητικοποίηση στην οικογένεια (MBT-F)

Νοητικοποίηση στην Οικογένεια: Πώς η κατανόηση του νου ενισχύει τη συναισθηματική ρύθμιση και τη σχέση γονέα-παιδιού

Η Νοητικοποίηση (Mentalization) αποτελεί μία από τις πιο σύγχρονες και ερευνητικά τεκμηριωμένες προσεγγίσεις στην ψυχολογία παιδιού, στη γονεϊκότητα και στη θεραπευτική στήριξη οικογενειών. Με απλά λόγια, Νοητικοποίηση σημαίνει «σκέφτομαι για το πώς σκέφτεσαι»∙ είναι η ικανότητά μας να κατανοούμε ότι πίσω από κάθε συμπεριφορά υπάρχουν συναισθήματα, ανάγκες, προθέσεις και εσωτερικές καταστάσεις (Fonagy et al., 2002).

Όταν η οικογένεια μπορεί να “διαβάζει” τους εσωτερικούς κόσμους των μελών της, η συναισθηματική ρύθμιση ενισχύεται σημαντικά και η καθημερινότητα γίνεται πιο ασφαλής, σταθερή και προβλέψιμη. Αυτό ακριβώς είναι το ζητούμενο της θεραπευτικής παρέμβασης που στηρίζεται στη Νοητικοποίηση: να βοηθήσει τους γονείς και τα παιδιά να κατανοούν καλύτερα ο ένας τον άλλον και να χτίσουν βαθύτερες, πιο ανθεκτικές σχέσεις (Bateman & Fonagy, 2019).

Τι είναι η Νοητικοποίηση και γιατί δυσκολεύει τις οικογένειες;

Η Νοητικοποίηση είναι μια δεξιότητα που αναπτύσσεται από τη βρεφική ηλικία. Το βρέφος μαθαίνει τον εσωτερικό του κόσμο, επειδή ο γονέας «διαβάζει» τα σήματά του—το κλάμα, την ένταση, το χάδι, το βλέμμα—και τα μεταφράζει σε νόημα. Η διαδικασία αυτή αποτελεί τη βάση της ψυχολογίας παιδιού και της υγιούς συναισθηματικής ανάπτυξης (Slade, 2005).

Ωστόσο, σε περιόδους έντασης, στρες, οικογενειακών συγκρούσεων, οικονομικών δυσκολιών ή άλυτων παλαιών τραυμάτων, η ικανότητα Νοητικοποίησης καταρρέει προσωρινά. Τότε:

• ο γονέας μπορεί να παρερμηνεύσει τη συμπεριφορά του παιδιού ως «κακή» αντί ως έκφραση συναισθηματικής δυσφορίας,
• τα παιδιά μπορεί να αντιδρούν με θυμό ή απόσυρση, επειδή νιώθουν ότι «δεν τα καταλαβαίνουν»,
• τα ζευγάρια εγκλωβίζονται σε κύκλους παρεξηγήσεων και ερμηνειών χωρίς επίγνωση των πραγματικών συναισθημάτων.

Σε αυτές τις στιγμές, οι σχέσεις χάνουν τη ρυθμιστική τους δύναμη και η συναισθηματική ρύθμιση γίνεται δυσανάλογα δύσκολη.

Πώς βοηθά η Νοητικοποίηση μέσα στην οικογένεια

Η θεραπεία που βασίζεται στη Νοητικοποίηση εστιάζει στη βελτίωση της ικανότητας των μελών της οικογένειας να αντιλαμβάνονται τον νου του άλλου. Μέσα από ασφαλή, δομημένη και καθοδηγούμενη συζήτηση, ενισχύονται:

1. Η συναισθηματική ρύθμιση παιδιών και ενηλίκων

Όταν ο γονέας μπορεί να κατανοεί τι αισθάνεται το παιδί, χωρίς να αντιδρά αυτόματα, μειώνονται οι εντάσεις και αυξάνεται η ψυχραιμία. Η διεθνής βιβλιογραφία δείχνει ότι η γονεϊκή Νοητικοποίηση συνδέεται με υψηλότερη ανθεκτικότητα, λιγότερο άγχος και καλύτερη διαχείριση δύσκολων συναισθημάτων στα παιδιά (Ensink et al., 2015).

2. Η οικογενειακή επικοινωνία

Με τη Νοητικοποίηση, η επικοινωνία γίνεται πιο καθαρή και λειτουργική. Τα μέλη αρχίζουν να μιλούν για συναισθήματα αντί μόνο για συμπεριφορές, να ακούν χωρίς άμυνες και να αποφεύγουν τις παρερμηνείες.

3. Η σύνδεση και η ασφάλεια

Οι οικογένειες μαθαίνουν να λειτουργούν ως «ασφαλή καταφύγια», όπου τα παιδιά αισθάνονται πως ο γονέας κατανοεί τον εσωτερικό τους κόσμο. Αυτό ενισχύει τη συγκρότηση της ταυτότητας, την αυτοεκτίμηση και την εμπιστοσύνη.

4. Η επίλυση συγκρούσεων

Αντί για αντιπαραθέσεις, η οικογένεια μαθαίνει να διερευνά: «Τι προσπαθεί να πει ο άλλος; Τι μπορεί να νιώθει; Γιατί αντιδρά έτσι;». Έτσι προάγεται η συνεργασία και μειώνονται οι φαύλοι κύκλοι αποδιοργάνωσης.

Γιατί να επιλέξετε μια παρέμβαση που βασίζεται στη Νοητικοποίηση

Σε μία εποχή όπου το άγχος, οι μεταβαλλόμενες οικογενειακές δομές και οι γρήγοροι ρυθμοί ζωής δοκιμάζουν τη συνοχή της οικογένειας, η ενίσχυση της Νοητικοποίησης αποτελεί ένα από τα πιο αποτελεσματικά και επιστημονικά τεκμηριωμένα εργαλεία για την ψυχική ανθεκτικότητα και τη συναισθηματική υγεία όλων των μελών.

Η παρέμβαση απευθύνεται σε γονείς, παιδιά, εφήβους και ζευγάρια που επιθυμούν:

• να βελτιώσουν την επικοινωνία και την κατανόηση,
• να μειώσουν τα ξεσπάσματα, το άγχος και την ένταση,
• να υποστηρίξουν την υγιή ψυχολογική ανάπτυξη του παιδιού,
• να δημιουργήσουν ένα ασφαλές, υποστηρικτικό οικογενειακό πλαίσιο.

Η Νοητικοποίηση δεν αλλάζει μόνο τις συμπεριφορές—αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι βλέπουν τον εαυτό τους και τον άλλον.

Βιβλιογραφία

Bateman, A. W., & Fonagy, P. (2019). Handbook of mentalizing in mental health practice. American Psychiatric Publishing.

Ensink, K., Bégin, M., Normandin, L., & Fonagy, P. (2015). Maternal and child reflective functioning in the context of child sexual abuse: Pathways to depression and externalising difficulties. European Journal of Psychotraumatology, 6, 1–12. https://doi.org/10.3402/ejpt.v6.28444

Fonagy, P., Gergely, G., Jurist, E., & Target, M. (2002). Affect regulation, mentalization, and the development of the self. Other Press.

Slade, A. (2005). Parental reflective functioning: An introduction. Attachment & Human Development, 7(3), 269–281. https://doi.org/10.1080/14616730500245906