Υπάρχουν πολλοί λόγοι που μας βοηθούν να εξηγήσουμε το γιατί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι τόσο σαγηνευτικά, αν όχι «εθιστικά». Η ανθρώπινη ανάγκη να συνδεόμαστε με άλλους ανθρώπους και να σχηματίζουμε κάποια μορφή ομάδας ή κοινωνίας είναι πρωτεύουσα κινητήρια δύναμη. Οι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης συχνά δηλώνουν ότι χρησιμοποιούν τα μέσα για να διατηρήσουν η να ανανεώσουν υπάρχουσες σχέσεις με μέλη της οικογένειας, φίλους, συνάδελφους, και άλλους. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να ενώσουν οικογένειες οι οποίες ζούνε απομακρυσμένα. Η ανάγκη να υπάρχουμε στο νου κάποιου άλλου είναι μια σχετική δυναμική και κάθε «μπιπ» που σηματοδοτεί μια ειδοποίηση στο κινητό μας μπορεί να επαναδημιουργήσει μια τέτοια ψευδαίσθηση. Σχετικός επίσης με την φαινομενική ανάγκη να ανήκουμε σε μια κοινότητα, είναι και ο φόβος να χάσουμε μια μοναδική ευκαιρία, μια δραστηριότητα, μια σχέση, ένα δρώμενο ή γενικά κάτι πολύτιμο.
Το να είμαστε μέλη μιας εικονικής κοινότητας μπορεί ακόμα να δημιουργήσει μια ψευδαίσθηση ότι είμαστε αποδεκτοί ή αναγνωρισμένοι ως άτομα που τα καταφέρνουμε από μόνοι μας, μόνο με τις δικές μας δυνάμεις ή/και επειδή είμαστε εξαιρετικά ταλαντούχοι παρά γιατί είχαμε την βοήθεια και την στήριξη των ανθρώπων που ήταν κοντά μας.
Οι ακόλουθοι και τα πολλά «μου αρέσει» επίσης εξυπηρετούν στην αύξηση της αυτό-εκτίμησης και δίνουν ένα αίσθημα δύναμης. Πολλά παιδιά και έφηβοι νιώθουν πιο άνετα να επικοινωνούν τα συναισθήματά τους χρησιμοποιώντας μια σειρά από εικονίδια. Σε αντίθεση, υπάρχει πίεση από συνομήλικους, κυρίως σε μεγαλύτερα παιδιά και εφήβους, να χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως τρόπο για να είναι μέλη ενός γκρουπ. Πίεση η οποία δεν περιορίζεται μόνο στην παρουσία στο γκρουπ, αλλά και στο να απαντούν τα μέλη του άμεσα σε κάποια επικοινωνία, πίεση η οποία αυξάνεται με τα μπλε τικ που δηλώνουν ότι ένα μήνυμα διαβάστηκε.
Τα έξυπνα κινητά είναι πάντα εκεί, από την ώρα που ξυπνάει κάποιος μέχρι την ώρα που θα κοιμηθεί. Μπορούμε να τα έχουμε μαζί μας, στην τσέπη μας, στο τσαντάκι μας, παίζοντας έτσι το ρόλο μιας σταθερής συντροφιάς και ίσως του πιο αξιόπιστου φίλου. Για πολλούς, τα έξυπνα κινητά έχουν γίνει κομμάτι του σώματος και του νου τους. Χρησιμοποιούνται δε με τέτοιο τρόπο, ώστε χωρίς αυτά κάποιος θα μπορούσε να νιώθει λειψός, ανολοκλήρωτος.
Τα έξυπνα κινητά είναι επίσης και ένα νέο περίπλοκο είδος καθρέφτη οπού εκεί αντικατοπτρίζονται όχι μόνο τα στοιχεία της ταυτότητας ή του διαβατηρίου μας, αλλά και μια σειρά από άλλα προσωπικά δεδομένα, ευαίσθητα και μη, προσωπικά δεδομένα και πληροφορίες που δεν θα μπορούσε κανένα βιογραφικό σημείωμα να χωρέσει. Επιτρέπουν το στιγμιαίο πάγωμα του χρόνου και την δυνατότητα να βγάζουμε φωτογραφίες. Με τα ατελείωτα «μπιπ» των ειδοποιήσεων, μας ενημερώνουν για κάποιον άλλο κόσμο εκεί έξω, πέρα από αυτόν που ζούμε, έναν κόσμο που υπάρχει παράλληλα με την ύπαρξη μας, ο οποίος είναι απρόβλεπτος και συναρπαστικός. Ένας κόσμος που εξιτάρει την περιέργεια μας για περισσότερες πληροφορίες, εικόνες, βίντεο και εμπειρίες.
Βαρεμάρα, ακόμη μία όχι άγνωστη κατάσταση του νου τόσο σε
παιδιά και εφήβους όσο και σε ενήλικες η οποία δημιουργεί μια επιθυμία για ανακούφιση.
Αυτή την επιθυμία θέλει να ικανοποιήσει και ο χρήστης του έξυπνου τηλεφώνου χρησιμοποιώντας
την οθόνη του για πνευματική και σωματική διέγερση.
Η βαρεμάρα μπορεί να είναι το αποτέλεσμα μιας ανεπαρκούς αυτορρύθμισης
η οποία μπορεί να οδηγήσει στην χρήση αλκοόλ, στο κάπνισμα, την χρήση
απαγορευμένων ουσιών, τον τζόγο, την λαιμαργία (υπερφαγία) , και άλλες δυνητικά
εθιστικές συμπεριφορές, συμπεριλαμβανομένου του εθισμού στο διαδίκτυο. Με λίγα
λόγια το έξυπνο τηλέφωνο μπορεί να μετατραπεί σε ναρκωτικό ενάντια στη
βαρεμάρα.
Πέρα όμως από την κατάχρηση και τα ζητήματα εθισμού, τα
κοινωνικά δίκτια μπορούν να εκθέσουν τους χρήστες τους και σε άλλους κινδύνους.
Υπάρχει για παράδειγμα ο κίνδυνος σύναψης «σχέσεων» με μη φερέγγυους
«συντρόφους», όπως για παράδειγμα εμπορικές εταιρίες που εξαπατούν τους
χρήστες, κοινούς εγκληματίες, ή δράστες σεξουαλικών αδικημάτων με τα παιδιά και
τους εφήβους να πέφτουν συχνά θύματα σεξουαλικής, συναισθηματικής ή/και οικονομικής
αποπλάνησης.
Τα άτομα που επιδρούν πάνω στα παιδιά και τους εφήβους στη γλώσσα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ονομάζονται influencers και πολύ από αυτούς/ες είναι κακοπροαίρετα και αδίστακτα άτομα που προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την ευαλωτότητα παιδιών και εφήβων για ιδία ωφέλει.
Τα παιδιά και οι έφηβοι είναι επίσης πιο ευάλωτοι απέναντι στον κίνδυνο να εκθέσουν τον εαυτό τους χωρίς να λαμβάνουν υπόψιν τους τις πιθανές μακροχρόνιες συνέπειες που μπορεί να έχουν τα μηνύματα σεξουαλικού περιεχομένου (sexting) και οι γυμνές τους φωτογραφίες που μοιράζονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Ένας ακόμη μεγάλος κίνδυνος που ελλοχεύει είναι η προστασία των προσωπικών δεδομένων. Κάτι που προοριζόταν για έναν «φίλο» μπορεί άνετα να μοιραστεί σε μεγάλες διαδικτυακές ομάδες.
Τέλος, οι χρήστες των μέσων αυτών είναι εκτεθειμένοι σε αρνητικά σχόλια και «δεν μου αρέσει» που μπορούν να βλάψουν την αυτοπεποίθηση τους. Το κυβερνο-μπούλινγκ (cyberbullying), το ομαδικό κυβερνο-μπούλινγκ (cybermobbing), οι κυβερνο-παρακολουθήσεις (cyberstalking) είναι όλα ακραίες μορφές (κατά)χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης με στόχο την δυσφήμιση και τη σπίλωση άλλων χρηστών.
Πηγές
Asen, E., & Fonagy, P. (2021). Mentalization-based treatment with families. The Guilford Press.
